NOTRE
DAME
ARCHITEKTURA NOTRE DAME
Katedra Notre Dame ma 127 m długości i 48m szerokości. Jest to przykład bazyliki emporowej z podwójnymi nawami bocznymi. Chór świątyni jest niemal tak długi jak nawa główna i posiada podwójne obejście otoczone wieńcem kaplic. Pośrodku korpusu nawowego znajduje się trójnawowy transept, jedynie nieznacznie wychodzący poza obrys kaplic otaczających nawy boczne. Ściany nawy głównej i prezbiterium podzielone są obecnie na trzy kondygnacje - arkady, empory oraz clerestorium z dużymi witrażowymi oknami. Przykrywa je sześciodzielne sklepienie krzyżowo-żebrowe sięgające wysokości 33 m.
Początkowo podział ścian wyglądał inaczej. Powyżej rzędu arkad przyziemia i empor znajdowały się małe rozety, a nad nimi niewielkie okna. W takiej konfiguracji wysokie wnętrze katedry okazało się dość ciemne. Podjęto więc starania mające na celu jej doświetlenie. Konieczne jednak było przeprojektowanie budowli i zastosowanie znanych już rozwiązań oraz opracowanie nowych, które wiele wieków później nazwano kanonem architektury gotyckiej.
Według pierwotnego projektu konstrukcja dachu oraz ścian Notre Dame była dość ciężka i masywna. Mury pełniły funkcję nośną i były mocno obciążone, co nie pozwalało na przeprucie ich dużymi oknami. Rozwiązaniem okazało się zastosowanie sklepienia krzyżowo-żebrowego.
SYSTEM PRZYPOROWY NOTRE DAME
Zastosowanie systemu krzyżowo-żebrowego oraz łuku ostrego sprawiało, iż ciężar gotyckich sklepień rozłożony był na filary wewnętrzne za pośrednictwem służek. Pozwalało to na odciążenie ścian. Jedynym wyzwaniem było podparcie takiej ażurowej konstrukcji nośnej od zewnątrz, gdyż ciężar wysokich sklepień powodował duże parcie boczne. Architekci XII stulecia podpierali zewnętrzne skraje sklepień skarpami. Stosowano też krótkie łuki odciążające, które początkowo ukrywano pod dachami naw bocznych. Zewnętrzny system przyporowy, w postaci filarów przyporowych połączonych z murami nawy główną za pośrednictwem łuków, przerzuconych nad dachami naw bocznych, zastosowano po raz pierwszy w Notre Dame. Pozwoliło to na skierowanie w dół sił rozporowych oddziałujących na filary nawy głównej.
Rozwiązania te sprawiły, iż ściany mogły zostać zastąpione dużymi oknami witrażowymi, gdyż utraciły one funkcję nośną. Pozwoliło to na wzniesienie bardzo wysokiej i wizualnie lekkiej budowli. Odstawienie przypór od murów umożliwiało ponadto docieranie większej ilości naturalnego świtała do wnętrza świątyni.
Co ciekawe, w czasie prac restauratorskich podjętych w XIX wieku architekt Viollet Le-Duc zrekonstruował pierwotną formę podziału ścian wokół skrzyżowania naw katedry. Możemy więc obecnie porównać obydwa rozwiązania.
FASADA
W najniższej kondygnacji fasady znajdują się trzy portale zatopione w wysuniętej do przodu ścianie parteru. Centralny jest nieco większy od pozostałych i przedstawia scenę Sądu Ostatecznego. Po stronie południowej znajduje się portal św. Anny, a po północnej, wpisany w trójkątny szczyt portal poświęcony Koronacji Marii. Powyżej znajduje się galeria królewska, która jest elementem charakterystycznym dla francuskich katedr gotyckich. Umieszczono tam 28 figur starotestamentowych królów Izraela. Nad nimi, w centralnej części, znajduje się grupa Madonny z Dzieciątkiem, stojącej w otoczeniu aniołów. Na tym samym poziomie po lewej i prawej stronie fasady umieszczono posągi Adama i Ewy. Centrum fasady zajmuje rozeta o średnicy 9,6 metra. Pokrywa się ona z sylwetką posągu Marii i stanowi jej aureolę. Po północnej oraz południowej stronie fasady znajdują się pary dużych okien ujętych pod wspólnym łukiem.
Powyżej cięgnie się pas galerii maswerkowej. Najwyższy poziom tworzą dzwonnice, których szerokość determinowana jest poprzez podwójne obejście. Przypory wież wysuwają się stopniowo w kierunku gruntu i zrównują ze ścianą wysuniętego do przodu parteru. W niszach przypór, znajdujących się na wysokości portali, umieszczone są 4 figury. Nisza w przyporze północnej skrywa figurę św. Szczepana. Po przeciwnej stronie, w przyporze południowej znajduje się postać biskupa, najprawdopodobniej św. Dionizego. Po bokach środkowego portalu umiejscowione są alegorie Synagogi oraz Kościoła po lewej.
ELEMENTY ARCHITEKTONICZNE
To element dekoracyjny charakterystyczny dla architektury gotyckiej. Mają one formę zwiniętych liści lub pączków przyklejonych w równych odstępach do skośnych krawędzi wimperg, pinakli, hełmów wież itp. Ozdabiano nimi również obramowania otworów, gzymsy, bazy i głowie kolumn, a także w archiwoltach portali. Z daleka przypominają przycupnięte żabki lub jaszczurki od czego wzięła się ich nazwa.
To charakterystyczna dla architektury gotyckiej ozdoba w kształcie kwiatu otoczonego czterema liśćmi. Stosowano je jako zwieńczenie pinakli, wimpergi, hełmu wieży itp.
Detal w kształcie pąka kwiatowego otoczonego trzema płatkami. Najczęściej rozmieszczany w równych odstępach jako dekoracja listew otaczających i dzielących otwory okienne.
Przestrzeń świątyni przeznaczona dla duchowieństwa przy ołtarzu głównym.
Stanowi przedłużenie nawy głównej za skrzyżowaniem z transeptem. Jeśli prezbiterium zakończone jest absydą to całość również określa się jako chór. Posadzka chóru zwykle jest podwyższona. Znajduje się w nim ołtarz główny.
Eugène Viollet-le-Duc u podstawy sygnaturki umieścił odlane z brązu figury dwunastu Apostołów. Ustawieni byli w po trzech w czterech rzędach wzdłuż spadów dachów na skrzyżowaniu transeptu i nawy głównej. U podstawy każdego rzędu znajdowały się również figury fantastycznych stworzeń.
Środkowa i najważniejsza przestrzeń wielonawowej budowli sakralnej. Wyznacza oś całego założenia. W średniowiecznych kościołach bazylikowych nawa główna była dwa razy wyższa i dwa razy szersza od naw bocznych.
Przestrzeń rozmieszczona równolegle do nawy głównej i oddzielona od niej rzędem podpór – słupów, filarów lub kolumn. W kościołach może być wiele naw bocznych. Notre Dame ma po dwie nawy boczne umieszczone symetrycznie po dwóch stronach nawy głównej, co daje w sumie pięć naw.
Część bryły kościoła ustawiona poprzecznie względem osi korpusu nawowego. Transept może być jednonawowy lub wielonawowy. Nadaje on bryle świątyni kształt krzyża
Oddzielna kondygnacja we wnętrzu kościoła położona nad arkadami przyziemia. Ma formę galerii otwartej do wnętrza kościoła. Empora może okalać cały kościół i spełniać różne funkcje. Może służyć do odseparowania różnych grup w obrębie wspólnoty (np. kobiet, zakonnic, dworu). Nad kruchtą lub pomiędzy nawą a prezbiterium, przeznaczona była na ogół dla śpiewaków i instrumentów muzycznych, a przy prezbiterium pełniła funkcję skarbca, kaplicy lub loży władców.
Sklepienie krzyżowe powstaje kiedy dwa sklepienia kolebkowe o równej wysokości przecinają się pod kątem prostym. Jeśli linie przecięcia (szwy) mają postać wzmocnienia w formie żeber powstaje sklepienie krzyżowo-żebrowe. Wysklepki oparte na żebrach mogą być cieńsze, co sprawia, iż całą konstrukcja jest znacznie lżejsza niż sklepienie kolebkowe. Zastosowanie żeber pozwoliło również na przenoszenie ciężaru sklepienia na kolumny lub filary wzmocnione służkami. Notre Dame posiada sześciodzielne sklepianie, które ma dodatkowe żebra poprzeczne stosowane w systemie wiązanym, gdzie jedno przęsło nawy głównej odpowiadało czterem przęsłom naw bocznych.
Są elementem systemu przyporowego stosowanego w katedrach gotyckich. Ich zadaniem jest przenoszenie sił rozporowych sklepienia na zewnętrzne przypory. Wznoszą się one od przypór nad dachami naw bocznych i podpierają górne partie ścian w miejscu przedłużenia łuków jarzmowych sklepienia krzyżowo-żebrowego. Ponadto są ważnym elementem systemu odprowadzania wody z wielkich połaci dachów, gdyż ich górna powierzchnia zawiera rynnę.
Skarpy mają postać wąskiego filara przylegającego prostopadle do ścian zewnętrznych wysokich budowli. Ich zadaniem jest podpieranie ścian oraz przenoszenie sił rozporowych sklepienia na podłoże, przez co ściany traciły częściowo funkcję nośną. Umożliwiało to stosowanie dużych, wysokich okien. Odstawienie skarp od ścian poza nawy boczne kościołów bazylikowych i połączenie ich z nawą główną za pośrednictwem łęków, doprowadziło do powstania systemu przyporowego. Przypory przyjęły ostatecznie formę smukłych filarów, które dodatkowo dociążano fialami, kierując obciążenia pionowo w dół. Takie ażurowe rozwiązanie umożliwiało lepsze doświetlenie wnętrza świątyni.
To dekoracyjne architektoniczne obramienie otworu wejściowego. W gotyku portal stanowiła ostrołukowa archiwolta złożona z kilku rzędów łuków cofających się w głąb ściany i zamknięta tympanonem nad wejściem. Łuki oparte były na ościeżach uformowanych w kształcie filarów, kolumn, pilastrów lub galerii rzeźb spełniających role kolumn. Portale były zazwyczaj pełne rzeźbiarskich ozdób.
_JPG.jpg)
Po zachodniej stronie Notre Dame znajdują się trzy portale - Św. Anny (południowy), Sądu Ostatecznego (centralny) oraz Koronacji Maryi (północny), po północnej stronie transeptu znajduje się portal Cloître of Notre-Dame de Paris, natomiast po południowej portal Saint Étienne. Portale transeptu ozdobione są wimpergami i pinaklami. Po północnej stronie chóru znajduje się również mniejszy portal nazywany czerwonymi drzwiami, również ozdobiony wimpergą i fialami.
Element charakterystyczny dla gotyckich katedr francuskich. Składa się ona z szeregu arkad biegnących w poprzek fasady pomiędzy, którymi stoją figury królów, świętych lub biskupów. Galeria Notre Dame przedstawia 28 starotestamentowych królów Izraela.
ROZETA
RÓŻYCA
To okrągłe okno wypełnione ornamentem maswerkowym i witrażami. We francuskich katedrach gotyckich rozeta jest głównym elementem zachodniej fasady oraz fasad transeptu. Występowały one również w architekturze romańskiej, jednak w gotyku stały się większe i bardziej dekorowane.
To charakterystyczne dla architektury gotyckiej dekoracyjne zwieńczenie okien lub portali o kształcie trójkąta, którego dolną krawędź stanowi ostrołuk. Górne krawędzie wimperg ozdabiano żabkami, a szczyt kwiatonem, pinaklem lub krzyżem. Po bokach często umieszczano pinakle. Pole trójkąta mogło być gładkie albo wypełnione ślepym lub ażurowym maswerkiem.
Wykuta w kamieniu dekoracja geometryczna (np. odcinki koła, stylizowane trój- lub czteroliście, rybie pęcherze) stanowiąca ażurowe wypełnienie przezroczy, balustrad, rozet, górnej części okien itp. Stosowano je również do ozdabiania ścian, murów, wimperg oraz blend. W takim przypadku jest to tak zwany ślepy maswerk.
Jest to gotycka dekoracja złożona z wąskich, pionowych, kamiennych prętów (lasek) o zróżnicowanych profilach połączonych w części górnej łukami. Służyły przeważnie do uzupełniania dekoracji maswerkowej otworów drzwiowych, okiennych lub urozmaicania pola elewacji.
Wieńczące zewnętrzne przypory smukłe wieżyczki zwieńczone iglicą i kwiatonem lub krzyżem. Krawędzie iglicy ozdobione są żabkami. Poza walorami estetycznymi i dodatkowym podkreślaniu wertykalności budowli pełnią ważną funkcję konstrukcyjną polegającą na dodatkowym dociążeniu i stabilizacji filarów przyporowych co dodatkowo kierowało w dół siły odprowadzone ze ścian katedry za pośrednictwem łuków przyporowych.
Promieniste obejście wokół chóru, połączone z nim otwartymi arkadami. W gotyckich katedrach francuskich często do ambitu przylegały od zewnętrznej strony kaplice. Notre Dame posiada ambit dwunawowy powstały poprzez przedłużenie naw bocznych za transeptem i poprowadzenie ich wokół chóru. Obejście odtoczone jest wieńcem kaplic promienistych.
Wystające daleko poza mury przedłużenia rynien uformowane na kształt fantastycznych stworzeń, zwierząt lub ludzi. Służyły do ochrony murów przed zawilgoceniem.
Smukła wieżyczka ustawiana na skrzyżowaniu nawy głównej z transeptem lub nad prezbiterium. Sygnaturka, która zdobiła dach Notre Dame do czasu pożaru w kwietniu 2019 była rekonstrukcją wykonaną przez Viollet Le-Duca w drugiej połowie XIX w.
Jest to architektoniczny termin stosowany do określenia górnej części ściany nawy głównej i transeptu w budowlach bazylikowych. Znajdujące się tam okna położone są ponad dachami naw bocznych, stanowią więc główne źródło światła naturalnego wpadającego do wnętrza budowli.
